| Rechten aan te vragen bij: | rechtenvrij! |
| Verplichte afname: | 1 stuks (tenzij bijbestelling of digitaal manuscript) |
| # Pagina's: | 90 |
| Decor (toelichting): | meerdere locaties na elkaar: woonkamer en kantoor |
Natuurlijk wordt Kniertje Vermeer regelmatig door verdriet overmand, maar opstandig is ze zelden: 'Het is je bestaan en tegen je bestaan mag je niet in opstand komme.'
Onder het alziend oog van God maakt de beroemdste schoonmaakster van Nederland het beste van haar wrede leven. Ze verloor haar man en vier zonen. De vissers zijn allen verdronken op zee. Haar vriendin Truus heeft gelijk: 'De vis wordt duur betaald.'
Het toneelstuk OP HOOP VAN ZEGE van Herman Heijermans is een van de mooiste stukken over werk in de Nederlandse literatuur. Het spel dat in 1900 in première ging, is een scherpe schets van de langzaam verschuivende gezagsverhoudingen rond de vorige eeuwwisseling. Terwijl de gezagsgetrouwe Kniertje nog buigt voor de autoritaire reder Bos, morrelen haar zoon Geert, diens vriendin Jo en ook redersdochter Clementine aan de macht. Kniertje blijft tot het bittere eind volgzaam. 'De Here motte 't zellef weten hoe ze met me wille, de Here', zegt ze dof als ze na het doodsbericht van haar zonen ook nog eens krijgt te horen dat ze misschien geen uitkering krijgt. Na de dood van zoon Geert komt zijn vriendin Jo daarentegen in opstand tegen de reder: 'Driedubbele schurk!' En tegen God: 'Dan bid 'k nooit meer, nooit meer. Dan is 'r geen God en geen moeder Maria - dan bestaat 'r niks, niks.'
Opstand rond 1900 is een bekend thema in de Nederlandstalige literatuur. De Vlaming Louis Paul Boon beschrijft in zijn fraaie roman Pieter Daens minutieus de emancipatie van de textielarbeiders in het stadje Aalst. En zo belicht ook Herman Heijermans de handel en wandel van het individu in de massa. Lezers van nu herkennen in zijn werk de dadendrang van menig individu en de lethargie van menig collectief. De auteur speelt met belangrijke vragen: Wie neemt het initiatief? Waarom ga je mee? Wat maakt je murw? Wanneer kom je in verzet? Voor Kniertje zijn het vreemde vragen. God zal haar leiden, en in Diens schaduw haar baas, voor wie ze voor een paar kwartjes en wat kliekjes het kantoor mag dweilen en de wc mag schrobben. Het is immers haar bestaan, en tegen je bestaan mag je niet in opstand komen. Voor de volgende generaties zijn het daarentegen wezenlijke vragen. Zoon Geert tegen Kniertje: 'Wees niet afhankelijk! Zeg dank-ie as je de bril van z'n bestelkamer mag schrobbe! Afhankelijk! 'k Ben blij da'k anders ben. Niet zo onderworpen.'
Meer dan over de opstand van enkelen schrijft Heijermans over de volgzaamheid van velen. De auteur verwoordt zijn verbazing over deze volgzaamheid helder in een dialoog in diamantstad, de roman die hij rond dezelfde tijd schreef: 'We hebben maar één vijand. De arbeider zelf. Wat leek 't glashelder dat 'n mensch eenvoudig 'n mensch was. En wat kostte 't een overreding, 'n daaglijksch wanhopig betoog om duizenden 'n eerst haperend kinderstapje te leeren. Zon, natuur, 't schoon-der-eeuwen, niks zagen ze, niks wisten ze, niks leefden ze.'
Heijermans heeft een scherp oog voor de macht en de onmacht van de massa. Vlak voordat zijn hoofdpersoon op een protestbijeenkomst in diamantstad het woord voert, overdenkt hij de sentimenten van de massa: Liefde en haat. Hartstocht en wrok. 'In 'n massa voelde je je stem grover, je lichaam zwaarder, je spieren sterker, je wil veerkrachtiger, je hoofd ruimer. Maar ook kon 'n massa je laf maken, krankzinnig-bevreesd, melankoliek of wanhopig.'
Kortom: een oud-Hollandsch meesterwerk!
N.B. Aangezien Herman Heijermans ruim 70 jaar dood is, is de auteursrechtelijke bescherming op zijn (toneel)werken vervallen. Deze oorspronkelijke tekst kan daarmee vrij van auteursrechten opgevoerd worden. Echter, bewerkingen of vertalingen van die (toneel)werken kunnen nog wel auteursrechtelijk beschermd zijn. Wij informeren u graag!
